Lang genoeg gewacht: over de rol van de vrouw in de theaterwereld

Theaterkrant en de Toneelmakerij deden samen onderzoek naar de positie van vrouwen en het heersende vrouwbeeld in het Nederlandse theater. De uitkomst liegt er niet om, met name voor wat betreft de schrijvers. Bij de BIS-gezelschappen worden twee keer zoveel teksten van mannen gespeeld als van vrouwen.

Nikki Kuis onderzocht in haar afstudeerscriptie Herstory voor de acteursopleiding van ArtEZ de criteria waaraan een goede vrouwenrol zou moeten voldoen. Theaterkrant en de Toneelmakerij deden een vervolgonderzoek op de prangende vragen die ze daarin stelt: waarom zijn er zo weinig interessante vrouwelijke personages? Waarom zijn alle vrouwenrollen door mannen geschreven? Waarom staat het lief en leed van mannen altijd centraal in toneelwerk? Waarom worden vrouwenrollen altijd gereduceerd tot stereotypes als de heks, de feeks, de hoer en de heilige maagd? 

Uit de research doemt het beeld op van een theaterlandschap waarin zowel vrouwelijke schrijvers als vrouwelijke personages minder ruimte krijgen dan mannelijke. Ook zijn de verhalen die over vrouwen verteld worden geenszins toereikend.
Het onderzoek is in twee delen gedaan. In het kwantitatieve deel is gekeken naar de samenstelling van de ‘narratieve teams’: de auteurs, bewerkers, dramaturgen en regisseurs. Kortom, de mensen die op de eerste plaats verantwoordelijk zijn voor de verhalen die verteld worden. Binnen deze teams hebben zijn het aantal mannen en vrouwen geteld.
In het kwalitatieve deel zijn steekproefsgewijs een aantal toneelteksten geanalyseerd en geïnterpreteerd op de kwaliteit van de vrouwenrollen. 

De resulterende cijfers zijn veelzeggend.

  • Van alle voorstellingen is  57,8 procent geregisseerd door een man en 38,9 procent door een vrouw.  De overige 3,3 procent is gemaakt door een gemengd team.
  • Ruim 70 procent van de BIS-voorstellingen is geschreven door een man. Waar van de 350 maar 39 voorstellingen van een overleden schrijver zijn. Als die teksten buiten beschouwing worden gelaten, dan is nog steeds 66 procent van de teksten van de hand van een man. Het gaat hier dus om levende, Nederlandse toneelschrijvers. Om precies te zijn: 50 vrouwelijke toneelschrijvers tegenover 91 mannelijke. 
  • Ook de man-vrouw verhoudingen binnen de narratieve teams zijn onderzocht. Van de 350 teams bestonden er 138 volledig uit mannen. Vooral bij de volwassen toneelgezelschappen zijn de overwegend of geheel mannelijke teams flink in de meerderheid (159 van de 258). Bij de jeugdgezelschappen hebben geheel of merendeels vrouwelijke teams de overhand (62 van de 102). 
  • Vrouwelijke personages hebben veel minder spreektekst hebben dan mannelijke personages. Ook zijn de meeste rollen weggelegd voor mannelijke personages. Vooral bij de ‘volwassen’ gezelschappen is dit verschil groot.

Het onderzoek bevestigt dat we allemaal onderdeel zijn van een patriarchaal systeem dat telkens opnieuw bekrachtigd wordt door de verhalen die we elkaar vertellen. De Nigeriaanse schrijfster en feministe Chimamanda Ngozi Adichie introduceerde de term de single story om dit fenomeen te duiden. Een single story is een eenzijdig verhaal over een gemarginaliseerde groep, dat steeds wordt herhaald en bevestigd. Hierdoor wordt de groep in kwestie gereduceerd tot dat ene narratief. Over de vrouw bestaat er een handvol single stories waarin zij telkens opnieuw gekenschetst wordt als ondergeschikt aan de man.

Single stories zijn niet alleen saai omdat ze niets nieuws vertellen maar ook gevaarlijk, omdat ze grote invloed hebben op wat mensen denken te kunnen worden. Als je als meisje of vrouw leert dat je afhankelijk bent, wordt het lastig om een leidinggevende rol op je te nemen. Als je in films, series en toneelstukken ziet dat vrouwen voortdurend de mond gesnoerd wordt, dan is het lastig voor een meisje of vrouw om haar eigen stem te gebruiken. En als meisjes en vrouwen steeds verteld wordt dat hun seksualiteit niet van hen is maar van de mannen om hen heen, dan wordt het lastig om buiten die mannelijke blik te bestaan. Kortom, verhalen zijn niet onschuldig. Ze hebben directe invloed op onze dochters, moeders, zussen, vriendinnen. Op onszelf.

Lees het hele artikel
Home