Column Jacqueline Rogers - Kleursmurfin

September 2025

Het hotste kledingstuk deze herfst is ongetwijfeld het Smurfin-t-shirt. Een must have voor iedere zichzelf respecterende feministische schrijver. Met dit item laat je, man, vrouw of X,  zien dat je down bent met de struggle om de positie van vrouwen in de AV-sector te verbeteren en onderschrijf je de opvatting dat vrouwelijke acteurs vaker wel dan niet als ongelaagd personage geschreven en/of gecast worden en in dienst staan van het verhaal van de man. Net zoals Smurfin die in een bont gezelschap van karaktervolle Smurfen, alleen de eigenschap ‘vrouw’ heeft.

“Maar het gaat toch goed?”, hoor ik je denken. “De sector wordt gedomineerd door vrouwen. Ze zitten op allerlei belangrijke posities, ze runnen bedrijven, ze staan voor- en achter de schermen, ze regisseren, ze schrijven, ze spelen prachtrollen. Waar gaat dit over?”

Ondanks het gevoel dat representatie verbeterd is, tonen diverse recente onderzoeken van Vrouwen in Beeld dat het best wel mid is als het gaat om de positie van vrouwen. Zo is er een onderzoek naar de situatie van actrices, eentje over de loonkloof die aantoont dat iedere andere sector het beter doet dan wij. Er is een onderzoek over het juk van cameravrouwen én een over representatie van vrouwen in film en tv in de periode tussen 2019 en 2023. Bij dat laatste onderzoek is het Netwerk Scenarioschrijvers betrokken geweest.

In dat onderzoek, waarvan ik je naast de andere onderzoeken ten zeerste aanraad om de samenvatting te lezen, staat een alinea over de representatie van vrouwen van kleur. Over die alinea wil ik het nog even hebben. Want uit die alinea blijkt dat het aandeel vrouwelijke personages van kleur nog altijd bijzonder laag is. “Een ruime meerderheid van de geanalyseerde vrouwelijke personages te weten 77,7% (uit 87 van de 112 producties) is wit.” Er staat ook dat vrouwelijke personages van kleur vooral zichtbaar zijn in bijrollen.

Ik was niet verbaasd, niet boos, niet teleurgesteld, en ik vroeg me ook niet af waarom er maar één alinea aan representatie van vrouwen van kleur is gewijd. Al in 2023 verscheen namelijk het onderzoeksrapport ‘Je kunt niet zijn wat je niet kunt zien’, een uitgebreid en indringend rapport waarom diversiteit in onze sector een regel in een beleidsplan blijft: “It’s the gatekeepers, stupid”. Het rapport ging, keurig begeleid met een Kamerbrief en twee staatssecretarissen geleden ondertekend, naar de Tweede Kamer. In die brief uit mei 2023 staat eveneens dat de staatssecretaris stelt dat de code diversiteit en inclusie in de culturele basisinfrastructuur (BIS) voor de periode 2025-2028 volledig geïncorpeerd dient te zijn. Ik verwacht dat dit door alle betrokken instellingen keurig gedaan is, maar hoe dat getoetst wordt, of hoe daar uitvoering aan gegeven wordt, is mij niet duidelijk. En wie zorgt intussen dat een vrouw van kleur eens een niet door afkomst gemotiveerde hoofdrol in een film of serie krijgt?

Hoeveel series en films zijn er recent gemaakt, waarin een zwart vrouwelijk personage de hoofdrol speelt? En dan specifiek een rol die ook gespeeld had kunnen worden door een witte vrouwelijke acteur? Ik kom niet verder dan Jasmine Sendar in Grenslanders, Joy Delima in Dirty Lines, misschien Jade Olieberg in Ares (haar rol was gelinkt aan het slavernijverleden). Voor mannen van kleur is het overigens niet veel beter, Nasrdin Dchar in Het gouden Uur en De Sterfshow, en Werner Kolf in Commando’s schieten te binnen. Wat Jandino Asporaat doet, juich ik zakelijk gezien toe maar tel ik niet mee, omdat hij zelf de touwtjes in handen heeft en omdat ik vind dat hij met zijn comedy’s de stereotyperingen opzoekt. Hij zal daarmee zeker iets bereiken, comedy kan op een luchtige manier pijnlijke vooroordelen behandelen, en de witte kijker veilig net iets te hard laten lachen zonder zich meteen een racist te voelen, maar het is ergens triest dat dat nog steeds nodig is.

Als schrijver en zwarte vrouw worstel ik met de vraag: waar ligt mijn verantwoordelijkheid? Ik probeer altijd karakters te creëren die door acteurs van verschillende achtergronden gespeeld kunnen worden, maar krijg soms te horen dat mijn plannen ‘te weinig divers’ zijn (als ze niet specifiek over een etnisch-cultureel onderwerp gaan). Dat vind ik altijd bijzonder, want hoe leest iets dan divers of niet? We hebben in Nederland of we het willen of niet allemaal een dominant westers wereldbeeld, ingegeven door hoe we opgevoed zijn, door scholing, door onze omgeving, etc. Je kunt dus eigenlijk alleen maar divers zijn door casting, niet per se door de verhalen die je vertelt. Daarvoor zul je denk ik toch echt los moeten komen van wat de culturele norm is. Zelfs een serie als Santos, die gezien wordt als schoolvoorbeeld voor diversiteit, is een verhaal dat prima verteld had kunnen worden met alleen maar witte personages. Dat is geen kritiek op Santos, juist een compliment dat het de makers gelukt is om een cast van kleur (bijna) niet cultuurspecifiek te laten zijn. Dat is toch vaak een onuitgesproken vereiste van de witte beslissers: je mag divers zijn, maar dan moet de kijker wel iets van ‘jouw cultuur’ opsteken want daarmee zorgen we voor ‘verbinding’ en kunnen wij er als opdrachtgever goede sier mee maken. En wie dat een cynische gedachte vindt, is waarschijnlijk wit, of beslisser met een blinde vlek groter dan het Victoriameer.

Voor streamers ben ik minder streng, die zijn nu eenmaal gedreven door commercie, en die weten allang dat mensen van kleur ook graag verhalen zien met mensen waarin ze zichzelf kunnen herkennen.

Terug naar de vraag wie moet zorgen dat vrouwen van kleur het eeuwige lot van de bijrol van zich af mogen schudden; van slechts het kleuraccent zijn in een verder witte cast. Moet iedere (witte) schrijver verplicht personages van kleur in zijn/haar/hen verhaal opnemen? Dat is wat er nu gebeurt en draagt bij aan het creëren van oppervlakkige ‘token’ personages. Iedereen ziet hoe goedbedoelde diversiteit leidt tot stereotypen: de sassy black bestie; de vrouw van kleur als moreel geweten van de witte protagonist, of het krampachtig vermijden van (vrouwelijke) antagonisten van kleur (behalve dan in een misdaadserie als Mocro Maffia en diens spin offs).

Laat ik dan de handschoen oppakken. Ik ga geen letter meer schrijven als de hoofdrol van die serie of film niet gespeeld wordt door een vrouw van kleur, een rol die gelaagd én complex is, en waarin het verhaal niet gemotiveerd wordt door afkomst.

Getekend, Kleurfsmurfin.

Disclaimer: dit geldt natuurlijk niet als ik opeens inspiratie krijg om een verhaal te schrijven over Schotse ridders in de Middeleeuwen.